Omschrijving

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl.

1 Huwelijk prinses Juliana en prins Bernard (7 januari)
Heilwens door acteur Louis de Vries
Reportage: Willem Vogt (centraalpost)
Paul de Waart (Koninklijk Paleis Noordeinde in Den Haag)
Stadhuis - Huwelijksvoltrekking door burgemeester De Monchy van Den Haag
St. Jacobskerk: voorganger professor Obbink
Inzegening door hofpredikant Ds. Welter
Paleis Noordeinde: balkonscène.

=== Het jawoord ===

De radio pakte op vorstelijke wijze uit bij de reportages van het huwelijk van ons prinselijk paar. Men was zich er volledig van bewust dat het medium het enige directe communicatiemiddel was voor miljoenen in binnen- en buitenland. Via de stemmen van de 'ooggetuige'-verslaggevers was men er bij.

Zo vol als het stond langs de bruidsroute in Den Haag, zo verlaten waren de straten in andere steden en dorpen. Iedereen zat thuis bij zijn toestel of had zich naar een van de openbare luistercentra begeven, zoals die in Amsterdam op de Dam daarvoor waren ingericht. Ook langs de bruidsroute kon het publiek alles per luidspreker volgen. Zo herinnerde zich presentator Paul de Waart, terugblikkend op de historische dag, die niets van een winterse januaridag had, maar veeleer van een 'mei-mildheid'.

Maar nog altijd was die toen al zo populaire radio een steen des aanstoots in de ogen van 'het protocol': verslaggevers waren niet welkom in de trouwzaal van het Stadhuis en de microfoons moesten verstopt worden in verzilverde hulzen. De afstand van bruidspaar tot microfoon was voor een gefluisterd 'ja' rijkelijk groot, maar 't kon nu eenmaal niet anders.

De luisteraars konden echter beamen dat de microfoons hun plicht deden: geen woord is verloren gegaan en zij die goed geluisterd hebben, aldus Willem Vogt, moeten zelfs het krassen van de pen waarmee de handtekeningen werden geplaatst hebben gehoord!

De stoutmoedige, ingewikkelde technische operatie had Vogt de codenaam De Slag meegegeven. Gezien de vele geestdriftige reacties uit binnen- en buitenland zou hij zegevierend tevoorschijn treden uit de strijd. Vooral de Britten lieten zich niet onbetuigd.

Ger Lugtenburg,
producer (in 1987)

======

Kroning koning George VI van Engeland
Radiorede tot de Britse bevolking (12 mei)

King George VI: "Nooit tevoren is het mogelijk geweest dat een juist gekroonde koning op de dag van zijn kroning zijn hele volk in hun huiskamers kon toespreken. Nooit tevoren had de kroningsplechtigheid zo'n diepe betekenis. Want de dominions (deels zelfstandige onderdelen van het Britse rijk) zijn nu vrij; gelijke partners in dit aloude koninkrijk."

2 Dr. L.N. Deckers (minister van Landbouw): "Jeugdwerkloosheid een gevaar" (5 oktober)
Mr. J. R. H. van Schaik (minister van Justitie) over de jeugd (8 mei)
Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne (minister van Onderwijs): "Werkkampen voor jongeren?" (26 mei)
Jhr. B.C. de Jonge, voormalig gouverneur-generaal van Nederlands-Indië: "Indië zal blijven kiezen voor Nederlands bestuur" (11 april)
Zuid-Afrikaanse ambassadeur Broekhuizen over de toekomst van zijn land (29 mei)

Ambassadeur Broekhuizen: "En nu wil ik iets tot u in Zuid-Afrika zeggen, speciaal tot onze jonge Zuid-Afrikaners. Wat een toekomst ligt daar voor jong Zuid-Afrika! De bedreiging van dat hechte fundament, een fundament dat onze voorvaderen hebben gelegd, wordt nu weggenomen. Het rassenprobleem wordt opgelost, dat enorme probleem dat het welzijn van Zuid-Afrika bedreigde. Voor ons betekent dit dat de blanke beschaving in Zuid-Afrika zal blijven, zolang als de wereld bestaat."

Prinsjesdag: troonrede koningin Wilhelmina (17 september)

3 Mussolini in Berlijn (28 september)

Duitse radioreporter: "600.000 mensen kijken omhoog, naar het poortje waardoor straks Benito Mussolini en de Führer het Meiveld zullen betreden. 600.000 mensen hebben soms uren op deze ene seconde gewacht. Nu kijken ze omhoog; het samengepakte Meiveld wacht zwijgend af, deze reusachtige menigte. Maar er zijn geen woorden die het gejubel kunnen beschrijven dat straks beide staatslieden uit Italië en Duitsland zal begroeten.

Toespraak Duitse minister van propaganda Josef Goebbels: "Mijn Führer! Ik meld u op het Meiveld in Berlijn, in het Olympisch stadion en op de pleinen voor de rijkssportvelden: één miljoen mensen. Daarnaast: op de toegangswegen en de Wilhelmsstrasze tot aan de rijkssportvelden: twéé miljoen mensen. Samen dus drie miljoen mensen bijeen op de historische massabetoging van de nationaal-socialistische beweging."

Rede Adolf Hitler:"Geen volk kan meer naar vrede verlangen dan het Duitse. In deze tijd van bittere beproevingen heeft - ik moet dit vanavond voor het Duitse volk en de hele wereld vaststellen - Italië, en in het bijzonder het fascistische Italië zich op een deemoedige... Het fascistische Italië heeft zich door de geniale en creatieve inspanningen van een inspirerend man tot een nieuw imperium ontwikkeld. U, Benito Mussolini, heeft in deze dagen met uw eigen ogen de feiten van de nationaal-socialistische staat kunnen vaststellen. Ook Duitsland is door zijn huidige houding en zijn militaire kracht weer een wereldmacht."

Benito Mussolini: "Alle argumenten die onze tegenstanders gebruiken om ons te treffen, zijn ongegrond. Noch in Duitsland, noch in Italië bestaat een dictatuur, maar een organisatie om het volk te dienen."

Kerkelijk organist Jan Zwart overleden (10 juli)

Opblazen zendmast in Huizen (21 maart)
NCRV-omroepleider P. C. Tolk
Uitleg genie-officier
Ontploffing

De NCRV in 1937
NCRV-lied (Die Haghesangers)
"Oefent ge mee met de NCRV?" - (Avond-)gymnastiekles door G. Burgwal

4 Wereldomroep PCJ (een initiatief van Philips) - Happy Stationprogramma door Edward Startz

Opening Feyenoordstadion (28 maart)
Avro-reporter Tom Scheurs
Voorzitter Sportclub Feyenoord: Leo van Zandvliet
Burgemeester Droogleever Fortuyn
Han Hollander over de nieuwe aanwinst

5 Tewaterlating Nieuw-Amsterdam van de Holland-Amerika Lijn: verslag door Paul de Waart (10 april)
De ramp met het luchtschip 'Hindenburg' - ooggetuigeverslag (6 mei)

Reporter Herb Morrison: "Het is vuur en het crasht! ... Dit is de ergste van de ergste catastrofes ter wereld! Oh, het crasht ... oh, meer dan een kilometer de lucht in, en het is een geweldige crash, dames en heren. Er is nu rook en er zijn vlammen, en het frame stort op de grond, niet helemaal tegen de meermast. Oh, de mensheid, en alle passagiers die hier schreeuwen! ... Ik kan niet praten, dames en heren.

George Gershwin (38) overleden - fragment Rhapsody in Blue (11 juli)
Pygmalion in première - Nederlandse speelfilm van Ludwig Berger met Johan de Meester, Sara Heyblom en Lily Bouwmeester

6 Het 12,5-jarig toneeljubileum Charlotte Köhler (4 oktober)
Toespraak Frits van Dijk
Dankwoord Charlotte Köhler
KLM gaat drie keer per week naar Nederlands-Indië: interview met gezagvoerder van de DC-3 Willem van Veenendaal (19 november)
Schrijver Jac. P. Thijsse van de Verkade-albums over zijn eiland Texel (29 juni)
Schaken: grootmeester Max Euwe verliest wereldtitel aan Aleksandr Aljechin (13 december)
Toespraak Max Euwe
Opening door Max Euwe van dameskampioenschappen

Tewaterlating prinselijk jacht Piet Hein (15 augustus)
Toespraak werfdirecteur B. de Vries Lentsch

7 SDAP-voorman Koos Vorrink over de oorlogsdreiging (23 mei)
Fritz Hirsch Operette
Operettezangeres, actrice en cabaretière Dora Paulsen in Arc de Triomphe
Nederlandse première van de oorlogsfilm La Grande Illusion van Jean Renoir met Jean Gabin (10 oktober)
Toespraak acteur Erich von Stroheim
Erich von Stroheim: "We zijn allemaal mensen, of we nu een Frans uniform aan hebben, een Duits of Amerikaans uniform. Jean Renoir had het vermogen om dat op de film te laten zien, en ik ben er vrij zeker van dat de meeste van jullie dat zo hebben gevoeld. Er is geen verschil. Niemand wil dood. Niemand wil oorlog voeren, vooral mannen die het al hebben meegemaakt niet. En ik denk dat de film La Grande Illusion meer heeft gedaan voor vrede en begrip dan alle verdomde vredesconferenties in de wereld."

Louis Davids zingt live een onbekend anti-oorlogsliedje (11 november)

8 Wereld-jamboree van de Scouting te Vogelenzang
Openingstoespraak koningin Wilhelmina (31 juli)
Slotwoord chief-scout Lord Baden Powell (80)

Baden Powell: "Scouts, jullie hebben een lange mars gehad om hier te komen. Sommigen van jullie moeten behoorlijk moe zijn. En ik ga je niet lang ophouden om te zeggen dat we aan het einde van onze jamboree zijn gekomen. We zijn in de kranten en elders genoemd als een jongenskruistocht, de kruistocht van de vrede. Het mooie is om te proberen vriendschap onder elkaar te kweken, want over een paar jaar zullen jullie de mannen van je land zijn.

En als er ruzie ontstaat tussen naties, zullen jullie enkele van de mannen zijn op wie de verantwoordelijkheid rust om oorlog te voeren of vrede te sluiten. Maar als je vrienden in andere landen hebt, wil je geen oorlog met ze voeren. Je zult inzien dat er geen betere manier is dan door op een vriendelijke manier met elkaar te onderhandelen, met elkaar te praten en zaken te regelen. Op die manier voer je een grote kruistocht voor vrede en welwillendheid.
Dus alles wat ik nu wil zeggen is vaarwel. God zegene u allen.

Slot: compilatie van fragmenten uit 1937.